جراحی متابولیک، یا اصطلاح رایج آن جراحی سوخت‌وساز چیست؟ آیا می‌تواند به درمان دیابت نوع 2 کمک کند؟ دکتر عطاردی متخصص جراحی چاقی، به سؤالات متداول شما کاربران پاسخ می‌دهد و اینکه آیا این جراحی برای همه مناسب است یا خیر. جراحی متابولیک به عمل‌های جراحی گفته می‌شود که در درمان بیماری‌های متابولیک به‌ویژه دیابت نوع 2 مورداستفاده قرار می‌گیرد.
سندرم متابولیک گروهی از اختلالات متابولیسم است که تمایل دارند در کنار هم رخ دهند و ناشی از چاقی، عدم فعالیت فیزیکی، افزایش سن و ژنتیک است. سندروم متابولیک خطر ابتلا به قند خون بالا (دیابت)، فشارخون بالا (پرفشاری خون)، افزایش کلسترول خون و چربی‌های خون (دیس لیپیدمی) که منجر به بیماری‌های قلبی و سکته مغزی می‌شود را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
درمان دیابت
دیابت یک بیماری خطرناک و پر هزینه است که در آن سطح گلوکز خون به طور دائم بالاتر از حد نرمال باقی می‌ماند. گاهی برای درمان دیابت فقط قرص‌ها چاره‌ساز نیستند، چاقی یکی از عوامل مهم در بروز دیابت است.
انسولین ترشح شده از کبد، مسئولیت جذب و خنثی‌سازی قند خون را بر عهده دارد، اما در افراد مبتلا به دیابت، این ماده حیاتی یا ترشح نمی‌شود یا به‌قدری نیست که بتواند قند موجود در خون را جذب و خنثی کند.
در سراسر جهان، 1 نفر از 3 نفر مبتلا به دیابت از دیابت خود بی‌اطلاع هستند. در میان دیابت افرادی که از بیماری خودآگاه هستند، 1 نفر از 3 نفر کنترل ضعیفی بر وضعیت خود دارند. افزایش مداوم سطح قند خون منجر به آسیب درازمدت اندام به چشم، کلیه، اعصاب، قلب و سیستم عروقی می‌شود. این به نوبه خود باعث کوری، نارسایی کلیه، قطع عضو، حمله قلبی و سکته مغزی می‌شود.
رژیم غذایی و ورزش سنگ بنای مدیریت بیماری دیابت است. بااین‌حال، بسیاری از بیماران، قادر به‌دست‌آوردن و حفظ وزن سالم نیستند، و این به نوبه خود می‌تواند منجر به کنترل ضعیف سطح قند خون علی‌رغم استفاده از داروهای متعدد خوراکی و تزریق انسولین شود، برای درمان دیابت و بیماری‌های مرتبط با متابولیک، سراغ جراحی و انتخاب یک جراحی متناسب (اسلیو معده، مینی بایپس، ساسی بایپس و…) با وضعیت سلامتی عمومی فرد می‌رویم.
جراحی باریاتریک یا جراحی متابولیک چیست؟
جراحی باریاتریک به انگلیسی: Bariatric ac به آن جراحی کاهش وزن نیز گفته می‌شود، به مجموعه عمل‌هایی گفته می‌شود که برای افرادی که مبتلا به چاقی بیش از حد و مشکلات مرتبط با آن نظیر دیابت هستند انجام می‌شود، به آن جراحی سوخت‌وساز هم گفته می‌شود؛ چراکه متابولیسم و سوخت‌وساز بدن را هدف قرار می‌دهد.
درصورتی‌که سایر روش‌های کاهش وزن ناموفق باشند، یا اگر چاقی خطر بیشتری را برای سلامتی شما نسبت به جراحی ایجاد کند جراحی باریاتریک توصیه می‌شود.
روش‌های جراحی چاقی با اصلاح سیستم گوارشی شما – معمولاً معده و گاهی حتی روده کوچک – کار می‌کنند تا تنظیم کنند که چه تعداد کالری را می‌توانید مصرف و جذب کنید. همچنین می‌توانند علائم گرسنگی را که از سیستم گوارشی به مغز شما منتقل می‌شود را کاهش دهند.
این روش‌ها می‌توانند به درمان و پیشگیری بسیاری از بیماری‌های متابولیک مرتبط با چاقی کمک کنند، از جمله بیماری دیابت و کبد چرب. اما جراحی کاهش وزن آسان نیست. برای موفقیت در این کار باید قبل از هر چیز برنامه‌های زندگی خود را از قبل آماده کرده و سبک زندگی خود را تغییر دهید.
آیا جراحی متابولیک برای همه مناسب است؟
جراحی متابولیک باید برای همه بیماران دیابتی به‌ویژه با اضافه وزن که نمی‌توانند به هر دلیلی دیابت خود را کنترل کنند و مبتلا به دیابت نوع دو هستند، در نظر گرفته شود.
بیماران مبتلا به دیابت که نمی‌خواهند مادام‌العمر دارو مصرف کنند و عمل جراحی را به دیابت می ترجیح دهند، باید عمل جراحی متابولیک را به‌عنوان یکی از راه‌های درمان دیابت بپذیرند.
اگر می‌خواهید برای انجام آن اقدام کنید، باید آزمایش‌های لازم را انجام دهید تا واجد شرایط شدن خود را محک بزنید. همچنین باید مایل باشید تغییراتی دائمی در زندگی خود ایجاد کنید تا زندگی سالم‌تری داشته باشید. قبل از هر جراحی برای کاهش وزن، باید تمام جوانب تصمیم خود را بسنجید و انتظارات واقع‌بینانه داشته باشید.
یکی از واقعیت‌های انواع جراحی چاقی این است که سبک زندگی شما برای همیشه دستخوش تغییر خواهد شد و نباید انتظار داشت با یک جراحی ساده می‌توانید به روش قبلی زندگی ادامه دهید، شما باید لااقل به مدت ۵ سال تحت‌نظر پزشک باشید و تحت‌نظر متخصص تغذیه کم‌کم غذاخوردن را شروع کنید و ورزش‌کردن را به عضو ثابت زندگی‌تان تبدیل کنید؛ بنابراین هیچ بهانه و مشغله‌ای مورد قبول نخواهد بود.
درمان چاقی
برای درمان چاقی، ورزش و عادات غذایی سالم اصل همیشگی است که هیچ جراحی جایگزین آن نیست و نخواهد بود، چاقی میراث بدخیم سبک زندگی ناسالم، بی‌تحرکی و غذاهای فراوری شده است که برای رهایی از این میراث جراحی یکی از گزینه‌های نسبتاً امن و مطلوب است. برای جراحی چندین روش متفاوت وجود دارد که با یک هدف و متمرکز بر روی یک نقطه از بدن انجام می‌شود، کاهش کالری دریافتی، کاهش جذب قند دریافتی هدف اصلی ما است و بر روی معده و روده‌ها داخل شکم بیمار انجام می‌شود.
برای مثال اسلیو معده یکی از جراحی‌های لاغری رایج این روزها و از گزینه‌های مهم پزشکی برای درمان چاقی است، در این عمل معده و دستگاه گوارش شما برای همیشه تغییر خواهد کرد بااینکه هیچ قسمتی از روده برش داده نمی‌شود و از شکم خارج نمی‌شود.
جراح به کمک دستگاه لاپاراسکوپی و منگنه‌های تیتانیومی بخشی از معده را بریده، به هم دوخته و حدود هشتاد درصد معده از بدن خارج می شود و معده به یک لوله باریک دراز در شکل و اندازه موز تبدیل می‌شود. با این کار میزان غذایی را که بیمار می‌تواند بخورد به یک دهم و حتی کمتر می‌رسد و علاوه بر این، میزان جذب قند و کالری دریافتی توسط سیستم گوارش به حداقل می‌رسد.
این کاهش تعمدی، در نهایت بعد از گذشت شش ماه الی یک سال با کاهش وزن و سایز فرد خود را نشان می‌دهد و بیماری‌های مرتبط با چاقی از جمله دیابت و کلسترول هم تحت‌تأثیر قرار گرفته و روند درمان آنها سریع‌تر خواهد شد.
بایپس معده دومین جراحی چاقی است که برای بعضی از افراد و انتخاب آن بنا بر تشخیص پزشک انجام می‌شود. در این روش علاوه بر معده قسمتی از روده‌ها هم مورد عمل قرار می‌گیرند و کاملاً به وضعیت سلامتی فرد و تشخیص پزشک بستگی دارد و بر روش قبلی برتری ندارد.
در روش بایپس معده یک کیسه کوچک استوانه ای شکل را در قسمت بالایی معده ایجاد می‌کند، سپس به قسمت پایین روده کوچک متصل می‌شود. غذا توسط این بایپس منحرف می‌شود و تنها وارد ۱۰۰ تا ۱۵۰ سانت روده نمی شود و در بخش بیشتری از روده جذب می‌شود، هیچ قسمتی از معده برداشته نمی‌شود فقط حجم معده تا صد سی‌سی کم می شود و ظاهر شکل آن شبیه یک کیسة کوچک خواهد شد.
فواید جراحی متابولیک چیست؟
مزایای یک جراحی متابولیک عبارت‌اند از:
- کاهش وزن: کاهش وزن قابل‌توجهی که باگذشت شش ماه الی یک سال حاصل می‌شود را تنها می‌توان با جراحی متابولیک به دست آورد و از طرفی با رعایت توصیه‌های جراح و تغییر سبک زندگی این وزن قابل‌برگشت نیست و شخص زندگی دوباره‌ای را تجربه خواهد کرد که قابل‌مقایسه با گذشته نیست.
- کنترل و بهبودیافتن دیابت: باتوجه‌به نتایج به‌دست‌آمده، کاهش وزن قابل‌توجه در هنگام جراحی منجر به بهبود قابل‌توجه دیابت نوع 2 می‌شود، در واقع به‌جرات می‌توان گفت جراحی چاقی سریع‌ترین راه درمان دیابت است.
بهبود در سایر عوارض مرتبط با چاقی
بهبود بیماری‌ها در موارد مرتبط مانند بیماری قلبی، فشارخون بالا و کلسترول بالا، بیماری کبد چرب غیرالکلی، آپنه خواب و آسم قابل‌مشاهده و نتایج آن کاملاً موفقیت‌آمیز بوده است.
بهبود کیفیت زندگی: معنای این جمله را مبتلایان به دیابت و بیماران مبتلا به‌اضافه وزن می‌توانند به‌خوبی درک کنند، وقتی انتخاب یک لباس، بالارفتن و پایین آمدن از چند پله برایشان معضل است، سایر هزینه‌هایی که باید برای سلامتی بپردازند هم در جای خود. علاوه بر هزینه‌های مادی برایشان جنبه روانی هم دارد که بسیار ناخوشایند است؛ بنابراین کاهش وزن تنها یکی از اثرات مثبت جراحی لاغری است که در بهبود سلامتی و کیفیت زندگی مؤثر نقش دارد.
چگونه می‌توان خود را برای جراحی متابولیک آماده کرد؟
شما یک مشاوره دقیق را دریافت خواهید کرد تا درباره اینکه کدام روش جراحی متابولیک برای شما بهتر است، صحبت کنید. شما همچنین تحت آزمایش خون، سونوگرافی شکم ولگن و آندوسکوپی دستگاه گوارش قرار خواهید گرفت تا مطمئن شوید که برای جراحی متابولیک مناسب هستید یا خیر. جراح شما یک تیم چندرشته‌ای متشکل از متخصصین تغذیه، و سایر متخصصین پزشکی را هدایت خواهد کرد تا اطمینان حاصل کند که تمام مشکلات پزشکی مرتبط در دوره عمل کنترل می‌شوند.
روند بهبود برای جراحی چگونه خواهد بود؟
جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و میانگین آن حدود یک ساعت طول می‌کشد. شما برای دو هفته رژیم غذایی مایعات می‌گیرید تا بدن و سیستم گوارش برای دریافت غذاهای نرم و پوره شده آماده شود. اغلب بیماران یک روز در بیمارستان خواهند ماند.
بعد حدود ۳ تا ۵ روز و بسته به وضعیت سلامت عمومی و تشخیص پزشک می‌توانید به جریان عادی زندگی برگردید و البته مهم‌تر از همه بعد از ۶ هفته ورزش را شروع کنید.
عوارض و خطرات جراحی متابولیک چیست؟
جراحی متابولیک که به انواع جراحی‌های چاقی گفته می‌شود یک عمل بسیار ایمن با یک سابقه طولانی اثبات شده است. در روزهای اول پس از عمل جراحی، احتمال خطر به دلیل عوارضی از جمله خونریزی و نشت از خط اصلی دوخت و دوز، عفونت‌ها و مشکلات پزشکی از جمله مشکلات تنفسی، ترومبوز ورید عمیق و واکنش‌های نامطلوب به بیهوشی وجود دارد که یک جراح ماهر و تیم پزشکی قوی آن را می‌تواند به حداقل برساند یا در صورت بروز هر کدام آن را مدیریت کند.
شما بعد از عمل راهنمایی خواهید شد تا تغییرات مادام‌العمر را در رژیم غذایی و شیوه زندگی خود ایجاد کنید. عوارض درازمدت نادر هستند و جای نگرانی نیست کافی است که تمرکز خود را بر روی سلامتی، تغییرات آهسته و ورزش‌کردن بگذارید و در صورت نیاز به حمایت‌های روحی، از روان‌شناس یا دوستانتان کمک بگیرید.
آیا جراحی متابولیک یا جراحی‌های لاغری بر روی ظاهر تأثیر می‌گذارد؟
خیر، بر روی شکم بخیه‌های یک سانتی بسیار ظریفی وجود خواهد داشت که باگذشت زمان هیچ جلوی بدی نخواهند داشت؛ بلکه رفته‌رفته محو خواهند شد. بر روی پوست و مو علایمی چون ریزش مو و خشکی پوست خواهد بود که بعد از گذشت سه الی نه ماه رفع خواهد شد، این علایم کاملاً طبیعی و نشان از تغییرات و واکنش بدن به جراحی است.
جراحی چاقی سریع‌ترین راه درمان دیابت
جراحی چاقی سریع‌ترین راه درمان دیابت است و موفق‌ترین درمان بلندمدت برای چاقی بیش از حد و کنترل نشده است. بر اساس گزارش مؤسسه ملی بهداشت انگلستان، برای افرادی که چاقی کلاس 3 یا به‌اصطلاح چاقی مفرط دارند تقریباً غیرممکن است که وزن خود را از طریق رژیم غذایی و ورزش به‌تنهایی حفظ کنند. عمل جراحی چاقی با تغییر نحوه تغذیه شما، کمک می‌کند رژیم غذایی سالم و تغییرات شیوه زندگی‌تان پایدار و مؤثر باشد.
چه نوع شرایطی می‌تواند برای درمان جراحی باریاتریک وجود داشته باشد؟
چاقی با بسیاری از بیماری‌های مزمن مرتبط است که آنها می‌توانند زندگی را تهدید کنند. این شرایط و عوامل خطر پس از جراحی وبا کاهش وزن به طور قابل‌توجهی بهبود می‌یابد. اگر شما کاندید جراحی چاقی باشید، ممکن است در حال حاضر در معرض خطر ابتلا به هر یک از این بیماری‌ها قرار گیرید، از جمله:
کلسترول بالا هزینه‌های زیادی به شما تحمیل خواهد کرد، افزایش لیپیدهای خون (کلسترول بالا) به این معنی است که خون شما چربی‌های بسیار زیادی در خود دارد. این چربی‌های انباشته شده می‌توانند باعث ایجاد پلاک و انسداد در رگ‌های خونی شما شوند. به همین دلیل است که کلسترول بالا می‌تواند فرد را در معرض خطر سکته یا حمله قلبی قرار دهد؛ چون مانع جریان عادی خون در رگ‌های بدن می‌شود.
فشارخون بالا به این معنی است که نیروی گردش خون در رگ‌های خونی بسیار زیاد است. این کار دیواره رگ‌های خونی را از بین می‌برد و شما را در معرض خطر حمله قلبی و سکته قرار می‌دهد.
قند خون بالا. هیپرگلیسمی (قند خون بالا) ارتباط زیادی با مقاومت انسولینی دارد و از عوامل بروز دیابت در بشمار می‌رود. اگر درمان نشود، می‌تواند به اعصاب، رگ‌های خونی، بافت‌ها و اندام‌های بدن آسیب برساند و خطر بسیاری از بیماری‌ها را افزایش دهد.
قند خون بالا دیابت نوع دو را به دنبال دارد. افزایش قند ذخیره شده در خون منجر به بروز مقاومت به انسولین می‌شود که می‌تواند منجر به بروز دیابت در بزرگسالان شود (به‌ویژه نوع 2).
خطر ابتلا به دیابت نوع 2 با شاخص تودة بدنی در ارتباط است و به‌ازای هر یک امتیاز افزایش BMI، احتمال ابتلا به دیابت نوع دو دو درصد افزایش می‌یابد.
بیماری قلبی: چاقی می‌تواند موجب اختلال در عملکرد قلب و نارسایی احتقانی قلب شود. همچنین می‌تواند باعث ایجاد پلاک برای ساخت داخل شریان‌های خود و افزایش خطر حمله قلبی و سکته مغزی شود.
بیماری کلیه: سندروم‌های متابولیک مرتبط با چاقی ازجمله فشارخون بالا، مقاومت به انسولین و نارسایی قلبی عروقی، نقش مهمی در بروز بیماری‌های مزمن کلیه و نارسایی کلیه دارند.
وقفه تنفسی در خواب: افرادی که دچار وقفه تنفسی در خواب می‌شوند، به طور مکرر در هنگام خواب که مجرای تنفسی فوقانی آنها مسدود می‌شود، از تنفس دست می‌کشند. این وضعیت جریان اکسیژن را به اعضای حیاتی بدن و به‌ویژه قلب را به خطر می‌اندازد.
آرتروز: اضافه‌وزن بودن باعث فشار بیشتر روی مفاصل مثل زانو می‌شود و به‌مرورزمان مشکلات مفصلی و پوکی‌استخوان را به دنبال خواهد داشت.
بیماری کبد چرب غیرالکلی: NAFLD (Non-alcohol fatty liver disease). NAFLD زمانی رخ می‌دهد که بدن شروع به ذخیره چربی بیش از حد در کبد می‌کند.
سرطان: هنوز بحث‌های داغی بر سر ارتباط چاقی و سرطان وجود دارد و موافقان و مخالفان دلایل محکمی ارائه می‌دهند؛ اما شواهد تا به این جا نشان داده است که چاقی با افزایش خطر ابتلا به بیش از دوازده نوع سرطان مرتبط است. این کار همچنین خطر مرگ بر اثر سرطان را بیش از 50 درصد افزایش می‌دهد.
اندیکاسیون جراحی باریاتریک با تشخیص چاقی مفرط شامل یکی از موارد زیر است:
۱.داشتن BMI بالای ۳۵
شاخص توده بدن (BMI) روشی برای تخمین میزان چربی بدن است که بر اساس نسبت قد به وزن خود دارد. نمره ۳۵ یا بیشتر با خطر بالای بیماری‌های مزمن در ارتباط است.
۲. داشتن BMI بالای ۳۰ و حداقل یکی از مشکلات سلامتی مرتبط نظیر فشارخون، دیابت نوع دو، سندرم متابولیک یا آپنه خواب.
در حالی BMI به‌راحتی اندازه‌گیری می‌شود، ممکن است لازم باشد آزمایش‌های پزشکی انجام دهید و بنا بر مجموع وضعیت سلامت عمومی فرد برای انتخاب جراحی مناسب تصمیم گرفته شود.
جمع‌بندی
ژنتیک افراد در اضافه‌وزن و چاقی مفرط و ابتلا به دیابت و بیماری‌های متابولیسمی نقش دارند و غیرقابل‌تغییر و کنترل است، در کنار آن سبک زندگی ناسالم و بی‌تحرکی اوضاع را خطرناک و سخت می‌کند، گاهی ورزش و رژیم غذایی کارساز نیست و جراحی متابولیک راهی برای درمان دیابت می‌تواند به‌سلامت فرد و بهبود کیفیت زندگی کمک قابل‌توجهی کند. در دنیای امروز که شیوع دیابت به یکی از هزینه‌های پنهان بر اقتصاد کشورها و زندگی افراد تبدیل شده است، جراحی چاقی سریع‌ترین راه برای درمان دیابت است که باید به دست جراح ماهر و باتجربه انجام گیرد.
