در واقع، هورمون واحدی به نام “هورمون چاقی” وجود ندارد. هورمون‌های متعددی در بدن وجود دارند که می‌توانند بر اشتها، متابولیسم، ذخیره چربی و در نهایت وزن بدن تاثیر بگذارند.
عدم تعادل یا نقص در عملکرد هر یک از این هورمون‌ها می‌تواند به چاقی یا افزایش وزن غیرقابل توضیح منجر شود. هورمون‌ها نقش مهمی در تنظیم وزن بدن ایفا می‌کنند.
عدم تعادل در هورمون‌های خاص می‌تواند منجر به افزایش وزن یا چاقی شود. در این مقاله، به طور خلاصه به تعدادی از هورمون‌های کلیدی که بر وزن تأثیر می‌گذارند می پردازیم.
چاقی هورمونی چیست؟
چاقی هورمونی، گویی رقص ناموزونی از هورمون‌ها در بدن است که آهنگ وزن را به نغمه‌ای ناخوشایند تغییر می‌دهد. در این میان، حدود ۸ هورمون مختلف نقشی کلیدی در تنظیم وزن ایفا می‌کنند و عدم تعادل هر یک، می‌تواند سمفونی وزن را به هم بریزد و نغمه افزایش وزن را سر دهد.
در زنان، هورمون استروژن به نام استرادیول، نقشی اساسی در تنظیم وزن ایفا می‌کند. با فرا رسیدن یائسگی، گویی نغمه‌ی این هورمون آرام میشود و نظم متابولیسم و وزن به هم می‌ریزد. هر چه سطوح استرادیول پایین‌تر باشد، احتمال چاقی هورمونی، سمفونی ناخوشایندی که وزن را به تاریکی افزایش می‌کشاند، بیشتر میشود.
زنان در طول زندگی خود، ممکن است شاهد نغمه‌ی ناخوشایند افزایش وزن در نواحی باسن و ران باشند که ناشی از همین هورمون چاقی است.
در مردان، هورمون چاقی می‌تواند تحت تاثیر استرس و نغمه‌ی ناآرام کورتیزول باشد. سطوح بالای کورتیزول، گویی رهبر ارکستری بی‌رحم است که سلول‌های چربی را به تکثیر وادار می‌کند، متابولیسم را به آهستگی می‌کشاند و مواد مغذی را برای نبردی نامعلوم ذخیره می‌کند. اما داستان به اینجا ختم نمی‌شود.
هورمون‌های دیگری مانند لپتین، گرلین، انسولین، تستوسترون در این کنسرت هورمونی نقشی اساسی دارند. هر کدام از این هورمون‌ها، نغمه‌ای خاص در تنظیم اشتها، متابولیسم و ذخیره چربی دارند و عدم تعادل هر یک، می‌تواند به افزایش وزن بیانجامد. در ادامه به برسی این هورمون ها می پردازیم.
برسی ۸ هورمونی که باعث چاقی میشود
در اینجا ۸ هورمون وجود دارد که می توانند بر وزن شما تأثیر بگذارند:
1. لپتین
لپتین هورمونی است که توسط سلول های چربی تولید می شود و سیگنال هایی را به مغز شما می فرستد تا احساس سیری کنید. افرادی که چاق هستند سطح لپتین بالاتری دارند، اما بدن آنها نسبت به این هورمون مقاوم است. لپتین یک هورمون سیری است که به هیپوتالاموس شما (بخشی از مغز که اشتها را تنظیم می کند) می گوید که سیر هستید.علت مستقیم مقاومت به لپتین نامشخص است، اما ممکن است به دلیل التهاب، جهش ژنی و یا تولید بیش از حد لپتین باشد که می تواند با چاقی رخ دهد.
در افراد چاق، مقاومت به هورمون لپتین، که به شما کمک می کند احساس سیری کنید، ممکن است منجر به پرخوری شود. تحقیقات نشان می دهد که ورزش منظم، خوب خوابیدن و حفظ وزن بدن سالم مقاومت به لپتین را کاهش و به سیری کمک می کند. یکی از نشانه های اختلال در ترشح هورمون لپتین این است که شما هر چقدر غذا میخورید سیر نمیشوید.
نقش لپتین در تنظیم وزن
- کاهش اشتها: لپتین با تحریک مسیرهای سیری در مغز، میل به غذا را سرکوب می‌کند.
- افزایش متابولیسم: لپتین می‌تواند متابولیسم بدن را افزایش دهد و به سوزاندن کالری بیشتر کمک کند.
- تنظیم ذخیره چربی: لپتین به تنظیم ذخیره چربی در بدن کمک می‌کند و از ذخیره بیش از حد چربی جلوگیری می‌کند.
عوامل مقاومت به لپتین
- ژنتیک: برخی افراد به طور ژنتیکی مستعد مقاومت به لپتین هستند.
- رژیم غذایی ناسالم: مصرف غذاهای پرچرب و پرشکر می‌تواند به مقاومت به لپتین بیانجامد.
- عدم فعالیت بدنی: عدم فعالیت بدنی می‌تواند به مقاومت به لپتین بیانجامد.
- التهابمزمن: التهاب مزمن می‌تواند به مقاومت به لپتین بیانجامد.
2. انسولین
انسولین، هورمون ذخیره سازی اصلی در بدن شما، توسط پانکراس شما تولید می شود. در افراد سالم، انسولین سطح گلوکز خون – قند ساده ای که از غذا دریافت می کنید،را تنظیم می کند. بدن شما انسولین را به مقدار کم در طول روز و در مقادیر بیشتر بعد از غذا ترشح می کند.
سپس این هورمون بسته به نیاز فعلی بدن، گلوکز را از غذا به سلول‌های شما برای انرژی یا ذخیره‌سازی منتقل می‌کند. مقاومت به انسولین یک بیماری نسبتاً رایج است که باعث میشود سلول‌های شما به انسولین پاسخ ندهند.
این وضعیت منجر به قند خون بالا می شود زیرا انسولین نمی تواند گلوکز را به سلول های شما منتقل کند. در نتیجه پانکراس شما انسولین بیشتری تولید می کند تا جذب گلوکز را افزایش دهد. این مقاومت به انسولین با چاقی مرتبط است، که به نوبه خود می تواند در سایر شرایط مانند دیابت نوع 2 و بیماری قلبی نقش داشته باشد.
حساسیت به انسولین را می توان برخلاف مقاومت به انسولین در نظر گرفت. یعنی سلول های شما به انسولین حساس هستند. بنابراین، ایده خوبی است که روی عادات سبک زندگی تمرکز کنید که به بهبود حساسیت به انسولین کمک می کند. استفاده از سبزیجات و فیبر ها، ماهی، روغن زیتون و آجیل ها می تواند به کاهش مقاومت به انسولین کمک کند.
3. گرلین
گرلین در اصل مخالف لپتین است. این هورمون گرسنگی است که پیامی را به هیپوتالاموس شما می فرستد که نشان می دهد معده شما خالی است و به غذا نیاز دارد. عملکرد اصلی آن افزایش اشتها است. به طور معمول، سطح گرلین قبل از غذا بالاترین و بعد از غذا کمترین مقدار است.
جالب است که تحقیقات منبع معتبر نشان می دهد که افراد چاق دارای سطوح پایین گرلین هستند اما نسبت به اثرات آن حساس تر هستند. این حساسیت ممکن است منجر به پرخوری شود. یکی از دلایلی که کاهش وزن می تواند دشوار باشد این است که محدود کردن کالری اغلب منجر به افزایش سطح گرلین می شود و شما را گرسنه می کند.
علاوه بر این، متابولیسم کاهش می یابد و سطح لپتین کاهش می یابد. در اینجا چند نکته برای کاهش گرلین برای کمک به کاهش اشتها وجود دارد:
- سعی کنید وزن خود را در حالت متعادل حفظ کنید به این دلیل که چاقی باعث می شود حساسیت به گرلین افزایش پیدا کند و در نتیجه باعث افزایش اشتها می شود.
- سعی کنید خواب خوبی داشته باشید به این دلیل که خواب کم منجر به افزایش گرلین می شود که نتیجه آن پر خوری است.
در نتیجه افراد چاق ممکن است نسبت به اثرات هورمون گرسنگی گرلین حساس تر شوند. تحقیقات نشان می دهد که حفظ وزن متوسط بدن و اولویت دادن به خواب به مدیریت این هورمون کمک می کند.
4. کورتیزول
کورتیزول به عنوان هورمون استرس شناخته می شود و توسط غدد فوق کلیوی شما تولید می شود. در زمان استرس، این هورمون باعث افزایش ضربان قلب و سطح انرژی می شود. عدم تعادل این هورمون منجر به چاقی می شود.
در حالی که ترشح کورتیزول برای بدن شما در شرایط خطرناک مهم است، سطوح بالای مزمن ممکن است منجر به بسیاری از مشکلات سلامتی شود، از جمله بیماری قلبی، دیابت، سطح انرژی پایین، فشار خون بالا، اختلالات خواب و افزایش وزن.
برخی از عوامل سبک زندگی – از جمله عادات خواب ضعیف، استرس مزمن و مصرف زیاد غذاهای با قند بالا – ممکن است در سطوح بالای کورتیزول نقش داشته باشند.
به علاوه، نه تنها چاقی باعث افزایش سطح کورتیزول می شود، بلکه سطوح بالای آن هم می تواند باعث افزایش وزن شود و یک حلقه بازخورد منفی ایجاد کند،اما حفظ سطح متوسط وزن به کنترل کورتیزول کمک می کند.
سطح کورتیزول به طور موقت پس از ورزش با شدت بالا افزایش می یابد، اما ورزش منظم به طور کلی با بهبود سلامت کلی و کاهش سطح استرس به کاهش سطح آن کمک می کند. منبع معتبر تحقیقات نشان می دهد که تمرین منظم سطح کورتیزول را کاهش می دهد. سعی کنید مدیتیشن را به برنامه روزانه خود اضافه کنید.
تحقیقات نشان داده است که رژیم های غذایی سرشار از قندهای افزوده، غلات تصفیه شده و چربی اشباع شده می تواند به سطوح بالاتر کورتیزول منجر شود، اما پیروی از رژیم غذایی مدیترانه ای منبع معتبری است که به کاهش سطح کورتیزول شما کمک می کند.اگر سبک زندگی شما نادرست است و مشکلات روحی و استرس دارید نشانه ی آن است که هورمون کورتیزول شما بالا است.
5. استروژن
استروژن یک هورمون جنسی است که مسئول تنظیم سیستم تناسلی زنانه و همچنین سیستم ایمنی، اسکلتی و عروقی است. سطح این هورمون در طول مراحل زندگی مانند بارداری، شیردهی و یائسگی و همچنین در طول چرخه قاعدگی تغییر می کند.
سطح بالای استروژن، باعث بر هم خوردن تعادل در هورمون‌های بدن می شود این نغمه‌ی ناموزون، که بیشتر در افراد چاق دیده میشود، با افزایش خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها و سایر بیماری‌های مزمن مرتبط است، همچنین افزایش استروژن می تواند سبب چاقی گلابی شکل شود که علت آن تجمع بیش از حد چربی در ران و باسن است.
اما افرادی که سطح استروژن پایینی دارند، اغلب چاقی مرکزی را تجربه می کنند که تجمع وزن در اطراف تنه بدن است. این می تواند منجر به سایر مشکلات سلامتی مانند قند خون بالا، فشار خون بالا و بیماری قلبی شود. شما می توانید خطر ابتلا به بسیاری از این بیماری ها را از طریق تغییر سبک زندگی کاهش دهید به خصوص با حفظ وزن متعادل.
6. آندروژن
آندروژن‌ها، هورمون‌های جنسی مردانه هستند که در زنان و مردان وجود دارند. هورمون‌های اصلی آندروژن تستوسترون و DHEA هستند.
تستوسترون در مردان بیشتر از زنان است، اما زنان نیز به مقدار کمی تستوسترون تولید می‌کنند. آندروژن اضافی نقش مهمی در گسترش چربی دارد. علاوه بر این، شواهدی وجود دارد که ترکیب آندروژن بیش از حد و چاقی ممکن است به ایجاد اختلالات متابولیک، مانند سندرم متابولیک و دیابت نوع 2 کمک کند.
در دختران نوجوان چاق، آندروژن بیش از حد ممکن است سبب ایجاد سندرم تخمدان پلی کیستیک باشد.
نقش آندروژن در تنظیم وزن
- آندروژن‌ها می‌توانند متابولیسم بدن را افزایش داده و به سوزاندن کالری بیشتر کمک کنند.
- آندروژن ها می‌توانند به چربی سوزی و کاهش ذخیره چربی در بدن، به خصوص در ناحیه شکم، کمک کنند.
- آندروژن ها می‌توانند به عضله سازی و افزایش توده عضلانی کمک کنند که به نوبه خود متابولیسم را افزایش می‌دهد.
7. هورمون رشد
هورمون رشد، که توسط غده هیپوفیز تولید میشود، نقشی حیاتی در رشد و ترمیم بافت‌ها ایفا می‌کند. اما عدم ترشح درست و مناسب این هورمون، می‌تواند به چاقی بیانجامد.
8. پرولاکتین
پرولاکتین هورمونی است که در صورت ترشح بیش از حد، می‌تواند به چاقی منجر شود. پرولاکتین بالا می‌تواند با برهم زدن تعادل هورمون‌ها، خطر ابتلا به پرخوری عصبی را افزایش دهد. درمان پرولاکتین بالا، نه تنها به تنظیم هورمون‌ها و سلامتی عمومی بدن کمک می‌کند، بلکه از بروز چاقی هورمونی و سایر عوارض جانبی جلوگیری می‌کند.
پرولاکتین و چاقی
- افزایش وزن: پرولاکتین بالا، گویی با ناموزونی، متابولیسم بدن را کندتر کرده و به افزایش وزن منجر می شود.
- سندروم متابولیک: پرولاکتین بالا می‌تواند با برهم زدن تعادل هورمون‌ها، خطر ابتلا به سندرم متابولیک را افزایش دهد.
- اختلال در تنظیم قند خون: پرولاکتین بالا می‌تواند با ایجاد مقاومت به انسولین، تنظیم قند خون را مختل کرده و به دیابت نوع 2 بیانجامد.
نارسایی هیپوفیز و چاقی
غده هیپوفیز، که به عنوان “غده اصلی” شناخته میشود، یک غده کوچک نخودی شکل است که در قاعده مغز قرار دارد. این غده هورمون‌های متعددی را تولید می‌کند که تقریباً تمام غدد دیگر بدن را تنظیم می‌کنند.
نارسایی هیپوفیز زمانی رخ می‌دهد که غده هیپوفیز به اندازه کافی هورمون تولید نکند. نارسایی هیپوفیز می‌تواند منجر به مشکلات مختلف سلامتی از جمله چاقی شود.
نشانه های چاقی هورمونی چیست؟
چاقی هورمونی نوعی چاقی است که به دلیل عدم تعادل هورمون‌ها ایجاد میشود. این نوع چاقی می‌تواند نشانه های مختلفی داشته باشد از جمله:
- افزایش وزن غیرقابل توجیه:ممکن است بدون تغییر در رژیم غذایی یا ورزش، به طور ناگهانی یا به تدریج وزن اضافه کنید
- مشکل در کاهش وزن: ممکن است با وجود رژیم غذایی و ورزش، کاهش وزن دشوار باشد.
- توزیعغیرطبیعی چربی: ممکن است چربی در نواحی خاصی از بدن مانند شکم، ران و باسن جمع شود.
- علائم دیگر: ممکن است علائم دیگری مانند خستگی، افسردگی، اضطراب، ناباروری، سردرد، ریزش مو و تغییرات پوستی را تجربه کنید.
تشخیص چاقی هورمونی نیاز به معاینه توسط پزشک و انجام آزمایش‌های مختلف دارد.
سخن آخر
همه گیر شدن چاقی بار قابل توجهی را هم از نظر سلامت و هم از نظر پیامدهای اقتصادی ایجاد می کند. جراحی چاقی در حال حاضر تنها درمان قطعی موجود برای چاقی مفرط است که منجر به کاهش وزن طولانی مدت و پایدار می شود. در مواجهه با این موج فزاینده چاقی، راهکارهای درمانی موثر نیز در کنار مراجعه به پزشک متخصص وجود دارد.
در کنار مراجعه به یه پزشک متخصص حتما سبک زندگی خود را اصلاح کنید،استرس و اضطراب خود را مدیریت کنید؛ خواب با کیفیت و مناسب داشته باشید و از ورزش های هوازی و تمرینات استقامتی کمک بگیرید و به رژیم غذایی خود بسیار توجه کنید و از مصرف غذاهای فراوری شده و مواد قندی بپرهیزید.
