بطور مختصر رفلاکس یا stomach reflex یکی از شایع ترن مشکلات گوارشی است که در میان مردم به نام ترش کردن و یا سوزش معده هم شناخته میشود، که به معنی آسیب‌های موکوزی و نشانه‌های مزمن در اثر بازگشت غیرعادی محتویات و اسید معده به مری است. طبق آمارهای منتشر شده، حدود ۲۰ درصد از مردم دنیا، درگیر رفلاکس معده هستند.
در این مطلب از سایت دکتر حامد عطاردی قصد داریم نحوه رخ دادن این بیماری همه گیر و راه‌حل‌های قطعی درمان رفلاکس معده را برایتان توضیح دهیم.
رفلاکس معده چیست؟
رفلاکس معده چیست و چگونه رخ میدهد؟ حالتی هست که در آن دریچه ای که در قسمت تحتانی مری به معده وجود دارد شل شده و باعث میشود که اسید معده به سمت مری و دهان بازگشت پیدا کند و مریض دچار علائمی مثل سوزش سر دل، ترش کردن و تلخی دهان بشود. خیلی از مواقع بازگشت اسید معده به مری و دهان، روی تارهای صوتی و مجاری تنفسی اثر می گذارد.
این مساله، می تواند باعث سرفه های خشک و علائم آسم شود، همچنین برخی مواقع ریفلاکس معده می تواند باعث دردهای سمت چپ قفسه سینه شود. در صورتی که به دنبال روش های درمان اسید معده نباشیم، ممکن است رفلاکس معده عوارض جدی و جبران ناپذیری ایجاد کند.
آیا رفلاکس معده خطرناک است؟
علائم خطرناک ریفلاکس معده در افراد مختلف فرق می‌کنند و به طور کلی بهترین و راحت‌ترین راه برای مبتلایان به بیماری رفلاکس معده پرهیز از عوامل تحریک‌کننده معده است. تفاوت واکنش‌های بدنی باعث میشود که رفلاکس معده در برخی افراد عوارض جدی نداشته باشد و در عده‌ای هم عوارض خطرناکی ایجاد کند مانند ازوفاژیت که باعث سوزش سر دل، درد قفسه سینه و بلع دشوار میشود.
بهتر است در صورت شدت یافتن رفلاکس معده، به پزشک متخصص مراجعه کرده و از دارو برای درمان رفلاکس معده استفاده کنید.
عدم درمان ازوفاژیت مزمن خطر ابتلا به سرطان مری را افزایش میدهد.
مری بارت
آسپیراسیون ریوی
تنگی مری
و زخم‌های مری از دیگر عوارض ناشی از این مشکل هستند.
علائم رفلاکس یا سوزش معده
علائم سوزش معده برحسب اندام و عضوی که تحت تأثیر اسید معده قرار می‌گیرد، متفاوت است. همه انسان‌ها علائم یکسانی را تجربه نمی‌کنند. علائم رفلاکس معده از خفیف به شدید دسته‌بندی می‌شوند و معمولاً بعد از خوردن غذا (به‌خصوص غذای تند یا چرب) و هنگام دراز کشیدن یا خم شدن شدت می یابند. معمول‌ترین علامت رفلاکس معده، احساس سوزش در قفسه سینه است؛ که این حالت را به عنوان سوزش سر دل نیز می‌شناسند. در این موارد، بهتر است به دنبال درمان رفلاکس معده باشیم.
ولی در مجموع همانطور که در بالا تشریح شد علائم متداول به شرح ذیل است؛
- طعم ترش یا تلخ در دهان به خصوص در حلق
- استفراغ، یا برگشت مواد غذایی یا مایعات از معده به دهان
- نارسایی بلع
- به دلیل تاثیر اسید معده بر روی تارهای صوتی و گلو، ممکن است احساس گرفتگی صدا و یا سرفه مزمن وجود داشته باشد.
- سوزش سردل و جناغ سینه
علایم کمتر متداول نیز بدین شرح است؛
در صورت بروز هر یک از علائم زیر، به پزشک متخصص مراجعه کنید و از روش های دارویی درمان اسید معده استفاده کنید.
- حالت تهوع
- درد در هنگام بلع
- ترشح بیش از حد بزاق که در پاسخ به اسید معده توسط عصب واگ تحریک میشود
- درد در محل قفسه سینه
- سرفه مزمن (به خصوص در صبح و پس از بیداری) یا تشدید آسم
علائم رفلاکس معده در نوزادان و شیرخواران
رفلاکس معده، تنها مختص بزرگسالان نیست و ممکن است شیرخواران و نوزادان نیز به آن مبتلا شوند. در صورتی که علائم زیر را در نوزاد خود مشاهده کردید، ممکن است مشکوک به رفلاکس معده باشد. از این رو، برای درمان قطعی رفلاکس معده نوزاد خود، حتما به متخصص اطفال مراجعه کنید. علائم رفلاکس معده در شیرخواران عبارتند از:
- بروز مشکلاتی در بلع نوزادان
- آروغ زدن یا سکسکه های طولانی
- احساس خفگی
- امتناع نوزاد از غذا خوردن
- کاهش وزن شدید نوزاد
- استفراغ
- مشکل در خوابیدن نوزادان
دلایل رفلاکس معده چیست؟
رفلاکس معده، موضوعی بسیار شایع است و می تواند به دلیل یک سری عوامل طبیعی یا غیرطبیعی رخ دهد. از جمله:
ضعف عضلات پایینی مری: رفلاکس معده ممکن است در اثر ضعف عضلات پایینی مری رخ دهد. این عضلات، وظیفه دارند که از ورود محتوای معده به مری جلوگیری کنند. هر گونه آسیب یا ضعفی در این عضلات، می تواند منجر به رفلاکس معده شود.
فشار زیاد بر معده: فشار زیاد و مدام بر معده، مثلا در اثر چاقی یا بارداری، می تواند منجر به رفلاکس معده شود. این فشار، باعث می شود که محتوای معده به سمت مری بازگردند.همچنین پرخوری و اتساع معده نیز باعث شل شدن دریچه مری شده و رفلاکس ایجاد می شود.
برخی از نوشیدنی ها و غذاها: مصرف غذاهای چرب، پرادویه، تند، نوشابه های گازدار، قهوه، چای، سیگار و الکل عواملی هستند که باعث رفلاکس معده شده یا رفلاکس معده را تشدید می کنند.
تشخیص رفلاکس معده
روش‌های زیر برای شناسایی و تشخیص این بیماری توصیه می‌شوند:
- آندوسکوپی
- اندازه گیری ۲۴ ساعته PH داخل مری به صورت سرپایی
- گرافی رنگی مری و معده با باریوم
- آزمایش مانومتری و امپدانس مری
راههای درمان رفلاکس معده
- مصرف چای، قهوه، نوشابه و عرق نعنا را به حداقل برسانید.
- سیگار، قلیان و الکل را کاملا ترک کنید.
- از پرخوری پرهیز کنید و چند لقمه مانده به سیری دست از غذا بکشید.
- زمان شام خوردن تان با زمان خوابیدن تان حداقل ۲ ساعت فاصله داشته باشد.
- از بالش بلند برای خواب استفاده کنید.
- از هرگونه محیط و کار استرس زا دور شوید، زیرا استرس باعث تشدید ریفلاکس میشود.
- استفاده از مارمالاد به (توضیح کامل در کلیپ)
- مصرف داروهای کاهنده اسید (مانند امپرازول)
درمان خانگی رفلاکس معده
همیشه نیاز نیست که از دارو برای رفلاکس معده استفاده کنیم و در صورتی که رفلاکس معده شدید نباشد، می توان آن را در خانه درمان کرد. برخی از این درمان ها، عبارتند از:
- آدامس جویدن: تحقیقات، نشان داده‌اند که آدامس جویدن یکی از روش های درمان اسید معده است. از آن جایی که آدامس حاوی بی کربنات است، آدامس جویدن منجر به کاهش و خنثی کردن اسید معده می شود. از سوی دیگر، آدامس جویدن باعث ترشح بزاق دهان می شود که این بزاق، می تواند مجرای مری را از اسیدهای برگشتی از معده پاکسازی کند.
- به پهلوی چپ خوابیدن: به دلیل ساختار آناتومی بدن و معده، در هنگام خوابیدن به پهلوی راست، اسید معده راحت تر می تواند از معده خارج شده و وارد مری شود. در واقع، مری از سمت راست معده، وارد می شود. در نتیجه، وقتی به پهلوی چپ می خوابیم، دریچه مری (اسفنکتر تحتانی مری) بالاتر از سطح معده قرار می گیرد و بازگشت اسید معده به مری را کاهش می دهد. از این رو، خوابیدن به پهلوی چپ می تواند یکی از روش های درمان خانگی رفلاکس معده باشد. تحقیقات نشان داده اند که خوابیدن به پهلوی چپ می تواند تا ۷۱ درصد، میزان اسید بازگشتی از معده به مری را کاهش دهد.
- بالاتر بودن سر به نسبت بدن در زمان خواب: برخی افراد، رفلاکس معده را بیشتر در شب تجربه می کنند. یکی از راه های درمان اسید معده در شب، بالاتر قرار دادن سر به نسبت بدن است. برای اینکار، می تواند از یک یا دو بالش اضافی زیر سر استفاده کرد. اینکار، باعث کاهش بازگشت اسید معده به مری و بهبود کیفیت خواب می شود.
- کاهش وزن: پیش تر توضیح دادیم که اضافه وزن باعث فشار بر معده می شود. این مساله به این دلیل است که دیافراگم، ماهیچه ای است که در بالای شکم قرار دارد و اسنفکتر تحتانی مری را تقویت می کند. اسفنکتر تحتانی، از بازگشت اسید معده به مری جلوگیری می کند. در صورت چاقی و اضافه وزن، چربی دور شکم افزایش می یابد و این چربی اضافی باعث افزایش فشار به معده می شود. برای درمان اسید معده در این شرایط، بهتر است حتما وزن خود را کاهش دهید.
درمان سوزش معده در نوزادان
یکی از روش های درمان قطعی رفلاکس نوزاد، ایجاد تغییرات ساده در نحوه غذا دادن به نوزاد است. برخی از این کارها، عبارتند از:
- کاهش میزان غذای هر وعده و افزایش تعداد دفعات غذا دادن به نوزاد.
- در صورت آروغ زدن نوزاد، از غذا دادن به او اجتناب کنید.
- نوزاد خود را در هنگام غذا دادن و پس از آن، راست نگه دارید.
- در صورتی که به فرزند خود شیر می دهید، ممکن است نوزادتان به پروتئین های شیر گاو واکنش نشان می دهد. از این رو، برای مدتی محصولات لبنی و گوشت را از رژیم غذایی خود حذف کنید و نتیجه آن را مشاهده کنید.
درمان سوزش معده در طب سنتی
برای درمان رفلاکس معده، می توان از روش های طب سنتی استفاده کرد. برخی از داروهای گیاهی، اسید معده را کاهش می دهند و به هضم بهتر غذا کمک می کنند. این مساله باعث کاهش بازگشت اسید معده به مری می شود. برخی از داروهای گیاهی که برای درمان رفلاکس معده استفاده می شوند، عبارتند از:
- برخی از دمنوش ها، از جمله دمنوش بابونه، دمنوش شیرین بیان، دمنوش ریشه گل ختمی
- برخی از چای ها، از جمله چای زنجبیل، چای نارنج
- انجام طب سوزنی برای درمان اسید معده
- ریشه زنجبیل
رژیم غذایی برای رفلاکس معده
برخلاف اینکه رفلاکس معده می تواند بسیار اذیت کننده باشد، اما خبر خوب این است که به راحتی می توان با تغییر رژیم غذایی رفلاکس معده را تا حد زیادی کاهش داد. از این رو، می توانید این مواد غذایی را در رژیم روزانه خود اضافه کنید.
- شیر: تحقیقات نشان داده اند که شیر می تواند باعث کاهش اسید معده شود. اما، هر شیری کاهنده اسید معده نیست. به عنوان مثال، شیر پر چرب، نه تنها نمی تواند اسید معده را کاهش دهد، بلکه باعث افزایش آن نیز می شود. اما می توان از شیر کم چرب، به عنوان یکی از روش های درمان اسید معده استفاده کرد.
- ماست پروبوتیک کم چرب: ماست کم چربی که پروبیوتیک نیز باشد، همانند شیر کم چرب عمل کرده و اسید معده را کاهش می دهد.
- عسل: عسل، از جمله مواد غذایی است که خواص درمانی فراوانی دارد. از جمله این خواص می توان به کمک به کاهش اسید معده اشاره کرد. مخلوط عسل و آب گرم، خاصیت قلیایی دارد که می تواند اسید معده را خنثی کند. همچنین به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی موجود در عسل، این ماده به سلامت سلول های معده کمک می کند.
- غذاهای سرشار از فیبر: فیبر موجود در مواد غذایی، می تواند اسید معده را جذب کرده و به درمان رفلاکس معده کمک می کند. از سوی دیگر، مصرف مواد غذایی حاوی فیبر، باعث احساس سیری طولانی تر می شود. برخی از مواد غذایی سرشار از فیبر عبارتند از:
- غلات سبوس دار، مانند برنج قهوه ای و جو دو سر
- سبزیجات ریشه ای، مانند هویج، سیب زمینی شیرین و هویج
- آجیل و خشکبار و مغزها
- غذاهای قلیایی مانند، گل کلم، خربزه،موز، رازیانه، هندوانه
درمان سوزش معده با جراحی چاقی
ابتدا توضیحی در مورد جراحی چاقی معده بدهیم؛ جراحی چاقی و انواع آن به منظور برطرف کردن اضافه وزن در افرادی با شاخص توده بدنی بالای ۳۵ توصیه می شود.
جراحی چاقی یکی از درمان های چاقی مفرط میباشد که با استفاده از تکنیک های عمل جراحی معده، و اکثراً با روش های جراحی لاپاروسکوپی قابل انجام است. این نوع جراحی ها میتوانند با مشکلاتی زیادی مقابله کنند و کیفیت زندگی را بالا ببرند.
در مجموع بعضی از افراد هستند که علاوه بر سوزش معده، دچار چاقی مفرط هم هستند، این عزیزان باید جراحی چاقی از نوع عمل بایپس کلاسیک انجام دهند تا هم لاغر شوند و هم به طور کامل رفلاکس معده‌شان درمان پیدا کند.
عمل اسلیو معده و رفلاکس معده
عمل اسلیو، عملی است که به منظور کاهش حجم معده و کاهش وزن استفاده می شود. در این روش درمانی، حدود ۸۰ درصد از حجم معده برداشته می شود. عمل اسلیو معده، همانند سایر روش های درمانی، عوارضی نیز به همراه دارد، که احتمال آن کمتر از ۲ درصد بوده و معمولا در ۲ هفته اول دیده شده و به راحتی قابل پیشگیری هستند.
یکی از عوارض عمل اسلیو، رفلاکس معده است، که بعد از چند سال در ۲۰ درصد افراد دیده می شود. در عمل اسلیو، چون حجم معده کاهش می یابد، این مساله باعث می شود که به دریچه معده فشار بیشتری وارد شود. از این رو، احتمال بازگشت اسید و غذا از معده به مری بیشتر است.
جراحی فوندوپلاستی
این روش جراحی که به نام فوندوپلیکاسیون (Fundoplication) نیز شناخته می شود، برای درمان اسید معده استفاده می شود. فوندوپلاستی، یک روش جراحی استاندارد برای درمان رفلاکس مری است. در این روش درمانی، پزشک جراح، قسمت بالایی معده را دور اسفنکتر تحتانی مری می پیچاند. این کار باعث می شود که قدرت و فشار عضلات اسفنکتر بیشتر شده در نتیجه به راحتی شل نشوند و مانع بازگشت اسید از معده به مری شود. فوندوپلاستی، به روش لاپاروسکوپی انجام می شود.
جراحی فوندوپلاستی معده بدون برش (TIF)
روش جراحی فوندوپلاستی معده بدون برش، زمانی استفاده می شود که فوندوپلاستی باز مناسب نباشد. در این روش، سدی بین مری و معده درست می کنند که این سد مانع از برگشت اسید معده به مری می شود.
در این روش جراحی، هیچ برشی ایجاد نمی شود و کل پروسه جراحی با استفاده از وسیله ای به نام EsophyX انجام می شود که از طریق دهان وارد معده می شود. به دلیل عدم نیاز به برش، TIF گزینه مناسبی برای افرادی است که به رفلاکس مری مبتلا هستند.
در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر در مورد TIF می توانید این ویدیو رو مشاهده کنید.
روش Stretta
این روش درمانی، معمولا به صورت سرپایی و با استفاده از آندوسکوپ انجام می شود. در این روش با استفاده از الکترودهای که انتهای لوله آندوسکوپ قرار دارند، برش های کوچکی در بافت مری ایجاد می کنند. این برش ها، در نهایت باعث ایجاد اسکارهایی در بافت مری می شوند و به این ترتیب اعصابی که به اسید معده پاسخ می دادند را مسدود می کند. روش Stretta یکی از روش های جدید درمان رفلاکس معده است، از این رو هنوز نتایج بلندمدت آن ناشناخته هستند.
جمع بندی
رفلاکس معده، به حالتی گفته می شود که اسید معده از دریچه مری عبور کرده و وارد مری شود. این مساله باعث ایجاد حس سوزش و گاها تلخی در دهان می شود؛ که از آن به عنوان سوزش سر دل نیز یاد می شود.
روش های زیادی برای درمان رفلاکس معده وجود دارد. در ابتدا می توان با تغییر سبک زندگی و عادت های غذایی، تاحدی رفلاکس معده را درمان کرد. در صورتی که روش های درمان خانگی رفلاکس معده، جوابگو نبودند، می توان از دارو برای درمان رفلاکس معده استفاده کرد.
اما، گاهی هیچ یک از داروها، نمی توانند اسید معده را کاهش دهند و رفلاکس معده را کمتر کنند. در این صورت، ممکن است رفلاکس معده منجر به خونریزی مری و بروز مشکلات در بلع شود. به گفته دکتر حامد عطاردی، فلوشیپ فوق تخصصی لاپاراسکوپی پیشرفته و عضو انجمن بین المللی جراحی چاقی (IFSO)، استفاده از روش های جراحی رفلاکس معده برای بیمارانی که به هیچ از داروهای درمان رفلاکس معده پاسخ نداده اند، کمک کننده است.
